PİRYOL- Diyarbakır’ın Çınar ilçesindeki Zerzevan Kalesi, yerli yabancı turistlerin her mevsim ilgi odağı oluyor.

Roma İmparatorluğunun sınır Garnizonu olan Zerzevan Kalesi, özelikle hafta sonları çok sayıda yerli ve yabancı turisti ağırlıyor.

Zerzevan Kalesi Diyarbakır’ın Çınar ilçesinde bulunuyor.

Diyarbakır-Mardin karayolu üzerindeki Roma İmparatorluğunun sınır garnizonu olan Zerzevan Kalesi’nin tarihi 3 bin yıl öncesine dayanıyor.

Roma Dönemi’nde MS 3. yüzyılda Severuslar Dönemi’nde asıl askeri yerleşim inşa edilmiştir. Yerleşimin surları ve yapıları Anastasios I ve Justinianos I dönemlerinde onarılarak, bazı yapılar ise yeniden inşa edilerek mevcut son haline getirilmiştir. 639 yılında İslam ordularının fethine kadar da kesintisiz kullanılmıştır.

1200 metre uzunluğunda, 15 metre yüksekliğinde surlarla çevrelenmiş askeri yerleşimde, güney alanda, gözetleme ve savunma kulesi, kilise, yönetim binası, arsenal, kaya sunağı gibi mimari yapılar yer alırken, kuzeyinde ise caddeler, sokaklar, villalar ve konutlar bulunuyor.

Konutların bulunduğu alanda ayrıca su sarnıçları, yeraltı kilisesi, yeraltı sığınağı ve Mithras Tapınağı yer alıyor. Surların dışında ise yerleşime su sağlayan kanallar, sunu çanakları ve taş ocakları yer alıyor.

Nekropol alanında kaya mezarları ve tonozlu mezarlar dikkati çeken Zerzevan Kalesi’nde hem yer üstü hem de büyük bir yer altı şehri bulunmakta. Zerzevan Kalesi ve Mithras Tapınağı UNESCO Dünya Mirası geçici listesinde yer alıyor.

ROMA’NIN SINIR GARNİZONU
Diyarbakır’ın Çınar ilçesine 13 kilometre uzaklıktaki Demirölçek Mahallesi yakınlarında yer alan ve Roma İmparatorluğu döneminde sınır Garnizonu olarak kullanılan Zerzevan Kalesi, kentin önemli turizm değerleri arasında. Askeri yerleşimde, dünyada bulunan son Mithras tapınağının ortaya çıkarıldığı kale, bilimsel kazılarla tarihe ışık tutuyor. UNESCO Dünya Miras Geçici Listesi’nde yer alan tarihi kalede, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Valilik, Diyarbakır Müzesi, Çınar Kaymakamlığı ve Dicle Üniversitesinin katkılarıyla 2014 yılında başlatılan kazı çalışmaları sürüyor.

Bugüne kadar 60 dönüm alan üzerinde 12-15 metre yüksekliğinde ve 1200 metre uzunluğunda sur kalıntısı, 21 metre yüksekliğinde gözetleme ve savunma kulesi, kilise, yönetim binası, konutlar, tahıl ve silah depoları, kaya mezarları, su kanalları ile 54 su sarnıcı, yer altı kilisesi, 400 kişinin sığacağı yer altı sığınağı, konutlar ve gizli geçitler, milattan sonra 4. yüzyılda Hristiyanlığın benimsenmesiyle önemini kaybeden, dönemin Mithras dinine ait yer altı tapınağı ve birçok eser gün ışığına çıkarıldı.

Askeri yerleşim antik yol güzergahında, 124 metre yükseklikteki kayalık tepede bulunan Zerzevan Kalesi, Amida ile Dara arasında stratejik bir noktada yer alıyor.

Roma sınır garnizonu konumundaki kale, Romalılar ve Sasaniler arasında büyük mücadelelere sahne oldu. Tarihi, Asur dönemine (MÖ 882-611) kadar giden yerleşimde, Roma döneminde, MS 3. yüzyılda asıl askeri yerleşim inşa edildi, 639 yılına İslam ordularının fethine kadar kesintisiz kullanıldı. Yerleşimin surları ve yapıları Anastasios I (MS 491-518) ve Justinianos I (MS 527-565) dönemlerinde onarılarak, bazıları ise yeniden inşa edilerek mevcut haline getirildi.

“Mithras” güneş tanrısı diye biliniyor ve ışığın, savaşın, adaletin, inancın simgesi olarak MS 2. ve 3. yüzyılda Roma İmparatorluğu’nda oldukça yaygınlaşıyor, MS 4. yüzyılda ise Hıristiyanlığın yayılmasıyla yasaklanıyor. Gizem dini Mithras, Roma’nın egemen olduğu bütün topraklarda özellikle askerler, tüccar ve aristokratlar arasında oldukça yaygınlaşıyor.

MİTHRAS TAPINAĞI
Zerzevan Kalesi’nin kuzeyinde yer alan Mithras Tapınağı yeraltına ana kaya oyularak inşa edilmiştir. Yapının doğu duvarında ana kayaya oyulmuş sütunlar ve ortada büyük, yanlarda iki küçük niş bulunmaktadır. Ortadaki büyük niş etrafındaki iki sütunun üzerinden yükselen kuşak üzerinde boya kalıntıları izlenebilmekte.

Tapınağın çevresindeki diğer yapılar ise kutsal alana tören için gelenlerin konakladıkları yerler olarak değerlendirilmektedir.

Coğrafi konumu da dikkate alındığında Mithras Kutsal Alanı, planı ve in-situ vaziyetteki mimari unsurlarıyla şimdilik Roma’nın en erken mithraeumlarından biri olarak değerlendirilmektedir.

Hint-Pers kökenli olan tanrı Mithras “anlaşma ve dostluk” kavramlarının tanrısıdır, “aracılık eden” anlamına gelir.

Mithras güneş tanrısıdır ve kültü güneş ile bağlantılıdır. Gizem dini Mithraizm Romanın egemen olduğu bütün topraklarda özellikle askerler, tüccarlar ve aristokratlar arasında oldukça yaygındır.

Öğretisi dünyanın yaratılışı üzerinedir ve evreni kontrol eden tanrı olarak da bilinir. Dinsel törenleri gizlidir ve dışarıya tamamen kapalıdır.

Mithras dinine katılacak kişi on iki eziyeti çekmek zorundadır. Sadece erkeklerin kabul edildiği bu dine katılanlar yedi aşamadan geçmektedirler. Törenler yeraltında mağaralarda veya tapınaklarda gerçekleştirilmektedir.
