PİRYOL- Kış mevsiminin kendini göstermesiyle birlikte soğuktan korunmak için tüten soba bacaları insanlığın ısınma sorunda hala varlığını koruyor.
Kış mevsiminde ısınma sorununun çözümünde başvurulan sobanın kullanımı Avrupa’ya dayanıyor. Kuzey Avrupa’da ve özellikle de İskandinav ülkelerinde sobanın ısınma aracı olarak kullanıldığı biliniyor.
Tarihi yaklaşık 400 yıl öncesine dayanan sobalar süreç içinde modern görünüm kazandı. Sobanın Anadolu’da kullanılması da neredeyse 4 asır öncesine dayanıyor.
Günümüzdeki elektrik ve doğalgazla ısınma öne çıkarken, kırsal kesimlerde ve kentin varoşlarında hala kömür, odun vb. katı yakıtlarla soba kullanımı devam edilmekte.
Yaklaşık 1 milyon yıl önce ateşin bulunmasıyla insanlar soğuktan korunmak için çeşitli şekillerde ısınma sorununun çözümü için yöntemler geliştirdi.
Ateşin bulunmasıyla birlikte ilk olarak ateşin saklanması ve korunmasının ardından meşaleler ve sonrasında da kandiller ısınma amaçlı kullanılmaya başlandı.
İlk olarak taşların içinde saklanan ve korunan ateş farklı metallere verilen şekillerle çeşitli aparatlar olarak kullanıldı. Pişmiş topraktan yapılan tandır şeklinde muhafazalar içinde yakılan ateşlerle ısınma sorunu çözülürken, yiyeceklerin pişirilmesi de sağlandı.
Bundan 100 yıl öncesinde bile Anadolu’nun kırsal kesimlerinde kurulan ocak sistemi ile ateş hem ısınma sorununun çözümünde hem de yiyeceklerin pişirilmesinde aktif olarak kullanılıyordu. Söz konusu kullanım şekli hala daha birçok kırsal kesimde yer yer başvurulan bir yöntemdir.
Isınma sorunun çözümüne estetik bir çözüm olarak şömine kullanımı da Avrupa’da yaygınca başvurulan bir yönetmedir. Tarihi 13. yüzyıla dayanan şömine kullanımı Avrupa’dan birçok dünya ülkesine de yayılmış durumdadır.
Türkiye’de soba kullanımının öncesinde kömür mangalları ya da duvarlara gömülü ocaklarla ısınma sorunu çözüm bulmuştu. Tanzimatla birlikte Avrupa’ya giden Osmanlı devlet adamları, Avrupa’daki gibi evler, konaklar yaptırmaya başlayınca soba kullanımı da bu şekilde ülkeye girmiş oldu.
Zamanla yaygınlaşan soba kullanımında Karadeniz Bölgesi için Rus etkisinden bahsedilebilir. Rusların ‘peçka’ dedikleri sobaları, kendi evlerine getirerek kuran Karadeniz köylüleri soba ile erkenden tanıştılar. İl zamanlar sobalarda genellikle odun kullanılırdı. Maden kömürü işletmelerinin açılmasıyla birlikte, sac ve dökme sobaların kullanımına başlandı. Ardından gaz sobaları yaygınlaştı
Türkiye’deki sanayileşmeyle birlikte şehirlerde sobanın yerini, kaloriferler aldı. Günümüzde ise kaloriferler yerini doğalgazlı kombilere bıraktı.
Her ne kadar büyükşehirlerin ısınma sorunu genellikle doğalgaza bağlı çözüme kavuşsa da hem ocak kullanımı hem soba kullanımı gittikçe azalsa da hala varlığını sürdürmektedir.
Kırsal kesimlerde kalorifer kullanımı son süreçte artmış gözükse de ekseriyetle hala sobalar ısınma sorununun çözümünde başat olarak kullanılmaktadır.
Kentlerde artan doğalgaz fiyatları yer yer yeniden soba kullanımını teşvik ederken, kentin varoşlarındaki yoksul mahallelerde hala soba bacalarından çıkan duman gökyüzünü gri renge boyamaktadır.
