Tahtacı Alevilerde ‘Kurban ve Kurban Bayramı’ geleneği üzerine değerlendirmelerde bulunan İbrahim Kızıler, İslamiyet öncesine işaret etti.
Kızıler, “XIII. yüzyıl öncesinde Alevilikte bugün anladığımız anlamda bir Kurban Bayramı anlayışı yoktur” ifadelerini kullandı.
Önceki dönem Burhaniye Pir Sultan Abdal 2 Temmuz Kültür ve Eğitim Vakfı Şube Başkanı İbrahim Kızıler, Alevilerde ve Tahtacı Türkmenlerde kurban ve Kurban Bayramı’nın yerine ilişkin değerlendirmelerde bulundu.
İslami bir ritüel olarak kutlanan Kurban Bayramı’nın Alevi toplumundaki etkilerini değerlendiren Kzılıer, Alevilikte kanlı ve kansız olarak kurbanın ikiye ayrıldığını söyledi.
Burhaniye Pir Sultan Abdal 2 Temmuz Kültür ve Eğitim Vakfı önceki dönem şube başkanı İbrahim Kızıler, ‘Kurban Bayramının, kurban kesmenin Tahtacı Türkmenlerdeki karşılığı üzerine değerlendirmelerde bulundu.
‘Hakk’a yaklaşmak niyetiyle belli günlerde kesilen hayvana verilen addır’
Kızıler, ‘Kurban’ kelimesinin Türkçe’ye Farsça’ dan, Farsça’ya ise Arapça’dan geçmiş bir sözcük olduğunu, sözlükte ise ‘yaklaşmak’ anlamına geldiğini belirtti. Kızıler ayrıca “Dini bir terim olarak kurbanlık, Hakk’a yaklaşmak niyetiyle belli günlerde kesilen hayvana verilen addır” ifadesini kullandı.
‘Kurban ilkel toplumlardan bu yana var’
PİRHA’dan Eren Güven’in haberine göre, İbrahim Kızıler’in ‘Kurban’ ve ‘Kurban Bayramı’ kavramlarına yaklaşımı şöyle: “Günümüzde her insan, kendi yaşam biçimi, hayat tarzı ve ideolojik şekillenmişliği doğrultusunda her konuya baktığı ve yorumladığı için Kurban ve Kurban Bayramı konusunda da kabullenme bu bakış açısı doğrultusunda olacaktır. Konuyu iki açıdan değerlendirmek gerekiyor. Birincisi ‘Kurban’, ikincisi, ‘Kurban Bayramı’. Bu iki konu asla birbiriyle karıştırılmamalıdır. Kurban en eski çağlardan hatta ilk ilkel toplumlardan buyana vardır. Bunun inanç birlikteliği sağlamış toplumlarla ilgisi yoktur. İlkel toplumlardan bu yana insanlar, korkularından veya başına gelen veya gelebilecek olaylardan dolayı kurban ritüeline başvurmuştur. Bu etnik köken veya dini inanışlarla değil, kendi iç dünyalarında var ettikleri geleneklerden bir tanesidir.”
Kurbanın kökenine dair bir anlatı
Tevrat ve Kur’an tefsirlerine göre kurbanın tarihsel köklerine değinen Kızlıer, şunları aktardı: “İbrahim Peygamberin Hakk’a ‘Eğer bir oğlum olursa onu senin yoluna kurban ederim’ diye yakarışının arından dünyaya gelen oğlu İsmail’i verdiği sözde durarak, Hakk yoluna kurban etmek ister. Bunun üzerine Cebrail tarafından bir kara gözlü koç indirilir ve İsmail, kurban olmaktan kurtulur. O günden bu yana, kurban geleneği bütün İbrahim’i inançlarda yerini almıştır. Bu anlatıdan ve inançtan sonra da Hakk’a insan kurban etmek son bulmuştur.”
Kansız kurbanlar…
Alevilerde ise kurbansız bir Alevi topluluğu bulunmadığına işaret eden Kızler, Alevilerde kurbanın ikiye ayrıldığını belirterek, “Kansız Kurbanlar ve Kanlı kurbanlar. Kansız kurbanlar genelde yiyecek (Çerez-meyve, giyim, kuşam, içki ve nefis kurbanı vs. sayılabilir) türleri ile olabilmektedir. Kanlı kurbanlar ise bir canlı hayvanın kesilerek yedirilmesi veya dağıtılması şeklinde gerçekleşmektedir” diye belirtti.
‘Alevilerde kurban geleneği İslamiyet öncesine dayanıyor’
İbrahim Kızıler, Alevi toplumunda Kurban geleneğinin İslamiyet’ten çok daha öncesine dayandığını söyledi. Kızıler, “Kurban Bayramı ritüelinin ise XIII. yüzyılda Anadolu’da İslamiyet’in hakimiyet göstermeye başlaması ile Aleviliğin içine girdiğine işaret ederek “XIII. yüzyıl öncesinde Alevilikte bugün anladığımız anlamda bir Kurban Bayramı anlayışı yoktur” ifadelerini kullandı.
Kanlı kurbanlar…
İbrahim Kızıler, günümüz Alevi toplumunun hangi durumlarda kurban kestiğini ise şöyle sıraladı: “Alevilikte, Pirin evine gelindiğinde, cem yapıldığında, Hızır ve Muharrem ayı geldiğinde, müsahiplik tutulduğunda. Sultan Nevruz ve Hıdırellez ile herhangi bir dilekte bulunulduğunda adağını yerine getirmek ve Hakk’a yürüyen bir aile bireyinin ardından lokma vermek için kurban kesilir. Bunlar da kanlı kurbanlardır.”
‘Dedenin kurbanı pişince sofralar açılır ve kurban yenir’
Kızıler, Tahtacı Alevilerdeki kurban geleneğini ise şöyle dile getirdi: “Tıpkı diğer Alevi topluluklarında olduğu gibi kansız kurbanlar ve Kurban Bayramı ortaklığı söz konusudur. Fark ise, uygulamalardadır. Tahtacı Türkmenler Kurban Bayramı arifesinde çarşıdan bayram alışverişi yaparlarken çerezlerden oluşan adaklık da alırlar. Her hane bu adaklıklardan hazırladığı bir tepsi ile evinin önüne çıkar ve ‘Gelin adağa, gelin adağa’ diye bağırırlar. Köyün bütün çocukları ellerinde sepetler ile adağa çağırılan evleri ziyaret ederek adaklarını alırlar, Çocukların yanında, yoldan gelen geçenler de alır. Bu bir nevi kansız kurbandır. Akşam ise dedelerin evlerinde toplanılır ve ‘Bayram Akşamı’ yapılır. Buraya herkes elinde dolu’su ve bir tabak çerez ile gelir. Delil uyarıldıktan sonra herkes eşi ile dedenin huzurunda dara durur ve dededen gülbangını alır. Ellerindeki doluyu ve çerezi yanına bırakır. Dedenin kurbanı tığlanır ve pişirilmek üzere aşçılara teslim edilir. Dedenin kurbanı pişince sofralar açılır ve kurban yenir.”
‘Herkes birbirinin kurbanından yemiş olur’
Kızıler sonraki süreci ise şöyle anlatır: “Ertesi sabah yani bayramın birinci günü ise her hane kurbanını keser ve kurbanın sol ön kolunu bayram akşamına katıldığı dedenin evine gönderir. Bunlar bir kazanda pişirilir ve ‘uyluk yemeye’ tabiri ile herkes dedenin evinde toplanır ve pişen etleri yerler. Böylelikle herkes birbirinin kurbanından yemiş olur. Dağıldıktan sonra kurban kesemeyen olmuşsa onlara da kurban eti dağıtılır. İkinci gün herkes yakınlarını ve sevdiklerini ziyaret ederek bayramlaşır. Üçüncü günde mezarlıklarda atalarının ziyaretlerini yapar, sonra da civardaki yatır ziyaretlerini yaparak mumlar yakarlar.” (Kaynak: PİRHA)